ඩිජිටල් ලෝකයට සීමාවන් නොමැතිකම ගොඩක් ප්‍රශ්න වලට බරපතල හේතුවක් වෙලා තියෙනවා. ඒකත් එක්ක එන ප්‍රතිවිපාකත් ඕනෑ තරම්. ශ්‍රී ලංකාවේ වෙබ් භාවිතා කරන ක්‍රියාකාරී පරිශීලකයින්ගෙන් වැඩි පිරිසක් තරුණ පරම්පරාව. ඒ නිසාම ඔවුන් ඩිජිටල් යුගයේ වඩාත් පොදු අනිවාර්ය තර්ජන වලින් එකක් වෙන Cyber-Bullying වලට මුහුණ දෙන්න වැඩි ඉඩක් තියෙනවා.
එක්සත් ජනපදයේ ජාතික අපරාධ වැළැක්වීමේ කවුන්සිලයට අනුව, Cyber-Bullying කියන්නේ “තවත් පුද්ගලයෙක්ට රිදවන්න හෝ අපහසුතාවයට පත් කරන අදහසින් අන්තර්ජාලය, ජංගම දුරකථන හෝ වෙනත් උපාංග භාවිතා කර පණිවිඩ හෝ පින්තූර යවන හෝ පළ කරන ක්‍රියාවලියයි.” ඒක traditional Bullying වලට සමාන වුනත් සැලකිය යුතු වෙනස්කම් කිහිපයක්ම තියෙනවා. ඩිජිටල් platform එකක් මත හිරිහැර කිරීම, විද්‍යුත් මූලාශ්‍රයක් හරහා පුද්ගලයෙකුට එරෙහිව ආක්‍රමණශීලී ආකාරයෙන් හිතාමතාම සිදු කරනු ලබන ඉලක්කගත හිරිහැරයක් .
Cyber-bullying :
- බොහෝ ආකාර වලට සිදුවීමට හැකියි. – (කෙටි පණිවිඩ යැවීම්, සමාජ මාධ්‍ය, වෙනත් online අවකාශයන් වලින්)
- පෞද්ගලිකව හෝ ප්රසිද්ධියේ සිදු කළ හැකියි.
- පුද්ගලයෙකු හෝ කණ්ඩායමක් විසින් සිදු කල හැකියි
- නිර්නාමිකව සිදු විය හැකියි
- cyber-violence, cyber-stalking වගේ තත්වයන් දක්වා වැඩි විය හැකියි.
සමාජ මාධ්‍යවල කෙනෙක් ගැන කටකතා පතුරුවා හැරීම, අන්තර්ජාලය හරහා කෙනෙක්ට තර්ජනය කිරීම සහ ව්‍යාජ ගිණුම් සෑදීම වගේම තවත් පුද්ගලයෙක් කරදරයේ වැටෙන පින්තූර අන්තර්ජාලයේ පළ කිරීම සහ අපවාදාත්මක අදහස් දැක්වීම මේ සදහා උදාහරණ වෙනවා.
ශ්‍රී ලංකාවේ තත්වය
ශ්‍රී ලංකාවේ සයිබර් ආරක්ෂාව සඳහා වූ ජාතික මධ්‍යස්ථානය (ශ්‍රී ලංකා CERT) විසින් සිදු කරපු සමීක්ෂණයක දී තරුණයින්ගෙන් 14% ක් අනන්‍යතා identity theft වගේ සයිබර් අපරාධවලට ගොදුරු වූ බව හෙළි වෙලා තියෙනවා. 11% ක් තම ගිණුම් හැක් කර ඇති බවත් 9% ක් ඔවුන්ගේ ඡායාරූප අපයෝජනය කළ බවත් ප්‍රකාශ කර තිබෙනවා. මේ කණගාටුදායක සිදුවීම් තිබුණත් ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් 71% ක් අපරාධකරුවන්ට එරෙහිව කිසිම පියවරක් නොගත් බවත් පිළිගෙන තිබෙනවා.
ශ්‍රී ලංකාවේ ගොඩක් තරුණ තරුණියන් cyber-bullying නිසා වඩ වඩාත් අවදානමට ලක් වෙමින් පවතිනවා. නිල ඇඳුමින් සැරසී සිටින අහිංසක පාසල් දැරියන් නිරූපනය කරන බොහෝ ෆේස්බුක් පිටු, “slut-shaming” , මරණ තර්ජන සිදු කරන සහ පළිගැනීමේ කාමුක දර්ශන ( revenge porn) (පුද්ගලයන්ගේ ලිංගිකව අසභ්‍ය පින්තූර හෝ වීඩියෝ ක්ලිප් ) බෙදා හැරීම ශ්‍රී ලාංකීය patriarchal සමාජ සම්මතයන්, අනවශ්‍ය සංවේදනයන් සහ වින්දිතයින්ට දොස් පැවරීමේ සංස්කෘතියක් තුළ ගැඹුරින් මුල් බැස තියෙන ආකාරය පෙන්නුම් කරනවා.
ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර විශ්වවිද්‍යාලයේ මනෝචිකිත්සා අංශයේ අංශ ප්‍රධානී සමුද්‍රා කත්‍රිආරච්චි පවසන විදිහට මේ cyber-bullying වලට ගොදුරු වූ අය දැඩි මානසික පීඩාවන්ට, මානසික අවපීඩනයට සහ පශ්චාත් ව්‍යසන ආතතියට මුහුණ පා සිටිනවා. ඒ වගේ මේ පුද්ගලයන්ට, කිසිම කෙනෙක්ට විවෘත වීමට බය වීම සහ අවමානයට ලක්වීම, අවදානමට ලක්වීම, හුදකලා වීමට කැමැත්තක් ඇතිවීම සහ ස්වයං විවේචනාත්මක බවක් දැනීම සාමාන්‍ය දෙයක්. ශ්‍රී ලංකාවේ cyber-bullying වලට ගොදුරු වුණු තරුණයින් කිහිප දෙනෙකුගේ අවාසනාවන්ත සිද්ධිය වගේම, මෙම ආකාරයේ හිරිහැර වල අහිතකර බලපෑම සියදිවි නසාගැනීමේ සිතුවිලි සහ සියදිවි නසාගැනීම් දක්වා දුරදිග යන්නත් ඉඩකඩ තියෙනවා.
ශ්‍රී ලංකාවේ නීතිමය රාමුවේ විදිහට, cyber-bullying වෙනම වරදක් ලෙස ලැයිස්තුගත කර නැහැ. නමුත් ශ්‍රී ලංකාවේ දණ්ඩ නීති සංග්‍රහයේ සමහර විධි විධාන අපරාධකරුවන්ට එරෙහිව පියවර ගන්න අවස්ථාව ලබාදීලා තියෙනවා. කොහොම වුණත් , මේ ප්‍රශ්නය ගැන තිබෙන දැනුවත්භාවය නොමැතිකම සහ නීති පද්ධතිය ගැන තිබෙන අවිශ්වාසය වගේම අවුල් සහගත අධිකරණ ක්‍රියාදාමයන් බොහෝ වේලාවට වින්දිතයින්ට නිශ්චිත ක්‍රියාමාර්ග ගන්න අධෛර්යමත් කරනු ලබනවා.
ධනාත්මක පැතිකඩ ගැන කතා කිරීමේදී, පොලිසිය සඳහා සයිබර් ලිංගික හිංසනයන් වලට එරෙහිව සම්මත මෙහෙයුම් ක්‍රියා පටිපාටියක් පසුගිය වසරේ ස්ථාපිත කරනු ලැබුවා. කාන්තා අවශ්‍යතා (WIN) සහ පොලිස් සයිබර් අපරාධ ඒකකය සහ ළමා හා කාන්තා කාර්යාංශය, අපරාධ පරීක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව, ශ්‍රී ලංකා පරිගණක හදිසි සූදානම කණ්ඩායම (SLCERT) සහ විදුලි සංදේශ නියාමන කොමිෂන් සභාව (TRC) ඇතුළු ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය පදනම් කරගත් හිංසනයට විසඳුම් සපයන අනෙකුත් ආයතන විසින් මෙම ක්‍රියා පටිපාටිය හඳුන්වා දෙනු ලැබුවා. මේ නව ක්‍රියාවලිය සකසා තියෙන්නේ කාන්තාවන් සෘජුවම අපරාධ පරීක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවට යාමෙන් එයාලාට ඇතිවන බිය සහ අපකීර්තිය හේතුවෙන් මුහුණ දෙන ප්‍රතිපත්තිමය අභියෝගයකට විසඳුම් සෙවීම සඳහා යි.
cyber-bullying පිළිබඳ වාර්තා කරන විට විශේෂයෙන්ම එය සිංහල හෝ දෙමළ භාෂාවෙන් සිදු කර තිබෙනවා නම් සමාජ මාධ්‍ය වලටද භාෂාමය බාධාවන් හේතුවෙන් අභියෝගවලට මුහුණ දීමට සිදුවෙනවා. උදාහරණයක් විදිහට ෆේස්බුක් එකේ සිදු කරපු බොහෝ වාර්තා, එය “ප්‍රජා ප්‍රමිතීන් උල්ලංඝනය නොකරයි” (does not violate community standards) යන ප්‍රකාශයත් එක්ක ආපසු හරවා එවනු ලබනවා.
cyber-bullying වලට එරෙහිව ගත හැකි ක්‍රියාමාර්ග මොනවාද?
- සාක්ෂි එකතු කරන්න.
- screen shots ගෙන සියලුම links save කර තබාගන්න.
- සිද්ධිය සම්බන්ධ සෑම දෙයක්ම කාලානුක්‍රමික වාර්තාවක් තබා ගන්න.
- වාර්තාකරණ ආයතනයකට පිවිසෙන්න.
cyber-bullying සහ වෙනත් ආකාරයේ online විෂමාචාරයන් සම්බන්ධයෙන් පැමිණිලි කරන්නට පුළුවන් බලධාරීන්ගේ ලැයිස්තුවක් තමයි මේ.
ශ්‍රී ලංකා පොලිසිය
අන්තර්ජාලය හරහා පැන නගින ගැටළු විසදන්න පිහිටුවලා තියෙන බොහෝ රාජ්‍ය සහ පෞද්ගලික ආයතන වලට යම් යම් ගැටළු වලට පමණක් කටයුතු සිදු කරන්න නියම කර තිබෙනවා. ඒ නිසා, cyber-bullying වලට මුහුණ දෙන පරිශීලකයින්ට එයාලගේ ප්‍රදේශයේ පොලිසියට සම්බන්ධ වීමෙන් නීතිමය ක්‍රියාමාර්ග ගන්න කටයුතු කරන්න හැකියාව තියෙනවා.
මීට අමතරව, cyber sexual violence සම්බන්ධ සිද්ධීන් වලදී, හැම ප්‍රාදේශීය පොලිස් ස්ථානයකම ළමා හා කාන්තා අංශය විසින් සෝදිසි කිරීම් සහ සාක්ෂි ලබා ගැනීමට අමතරව, පැමිණිලි වාර්තා කර පරීක්ෂණ පවත්වනු ලබනවා.
Sri Lanka CERT
පරිගණක හදිසි සූදානම කණ්ඩායම (CERT) යනු ශ්‍රී ලංකාවේ සයිබර් ආරක්ෂණයේ කේන්ද්‍රස්ථානයයි. ඔවුන්ට පැමිණිල්ලක් ඉදිරිපත් කිරීමට:
- ඔවුන්ගේ වෙබ් අඩවියේ පෝරමයක් පිරවීම: cert.gov.lk
- දුරකථනය හරහා ඔවුන් සම්බන්ධ කර ගැනීම: +94 11 269 1692 / 269 5749 / 267 9888
- ඔවුන්ට ෆැක්ස් පණිවිඩයක් යැවීම: +94 11 269 1064
- ඔවුන්ට විද්‍යුත් තැපැල් කිරීම: report@cert.gov.lk
මගින් සිදුකරන්න හැකියාව තිබෙනවා.
SL CERT වෙත නියම කර ඇත්තේ hate mail සහ අනන්‍යතාවය හෝ තොරතුරු සොරකම් කිරීම ගැන පැමිණිලි ලැබීමට පමණක් නිසා, ඔවුන් මෙම ගැටළු වලට පිටත පැමිණිලි වලට ප්‍රතිචාර දක්වන්නේ නැහැ. කොහොම වුණත් , ඔවුන් කිසියම් අහිතකර හෝ ද්වේෂ සහගත අන්තර්ගතයක් ඉවත් කරන්න නිශ්චිත online platform එක හිමි ආයතනය සමඟ සම්බන්ධ වී ව්‍යාජ ගිණුමට එරෙහිව කටයුතු කරනවා.
CID සයිබර් අපරාධ කොට්ඨාශය
සයිබර් අපරාධ (සයිබර් හිරිහැර කිරීම් ඇතුළුව) සිදුවීම් මෙහි වාර්තා කරන්න: telligp.police.lk
ජාතික ළමා ආරක්ෂක අධිකාරිය
cyber-bullying වලට ගොදුරු වූ තැනැත්තා බාල වයස්කරුවෙකු නම් (වින්දිතයා වයස අවුරුදු 18 ට අඩු නම්) NCPA අමතන්න.
- 1929 අමතන්න – NCPA ක්ෂණික ඇමතුම් අංකය ගාස්තු රහිතය, 24/7 ලබා ගත හැකියි වගේම, සියලු වාර්තා රහසිගතව සලකනු ලබනවා.
- වැඩිදුර තොරතුරු සඳහා childprotection.gov.lk වෙත පිවිසෙන්න.
- NCPA හි ද දරුවන් සහ දෙමාපියන්ගේ ආරක්ෂාව සදහා ක්‍රියාමාර්ග කිහිපයක්ම තියෙනවා, ඒවාට මෙතැනින් ප්‍රවේශ වීමට පුළුවන් : childprotection.gov.lk/?page_id=2211
Women In Need (WIN)
ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය මත පදනම් වූ cyber violence සදහා ගොදුරු වූවන් ගේ සිද්ධීන් වලට අදාළ බලධාරීන්ට වාර්තා කිරීමෙන් නීතිමය ක්‍රියාමාර්ග ගන්න WIN සහාය ලබා දෙනවා. The Grassrooted Trust සහ VOICE Foundation හි සහාය ඇතිව WIN එක් එක් සිද්ධිය හරහා වින්දිතයින්ට උපකාර කරනු ලබනවා.
- අමතන්න: 011 267 14 11 / 011 471 85 85
- විද්‍යුත් තැපෑල: connect@winsl.net
- පැය 24 ක්ෂණික දුරකථන අංකය: 077 567 65 55
බකමූනෝ
cyber-bullying සහ වෙනත් ගැටළු වලට විසඳුම් ලබා දෙන සේවා පිළිබඳ සම්පත් සහ තොරතුරු විශාල ගණනක් ලබාගන්න bakamoono.lk වෙත පිවිසෙන්න හැකියාව තියෙනවා.
cyber-bullying කිසි විටෙකත් වින්දිතයාගේ වරදක් නොවේයි. පහත පියවර ගෙන නිසි පූර්වාරක්ෂාවක් ලබාගැනීම කෙසේවෙතත් නුවණට හුරුයි.
cyber-bullying කරන්නන්ගෙන් ඔබ සහ අන් අය ආරක්ෂා කර ගන්නට නම්,
- වැදගත්: පුද්ගලයෙකු ඉලක්ක කරගෙන හිරිහැර ඇතුළත් පණිවිඩයක් හෝ සම්මුතිවාදී තොරතුරු ඔබට ලැබෙන්නේ නම්, විනෝදාස්වාදය සඳහා හෝ එවැනි දේ අනුමත නොකරන්න. ඒවා බෙදා නොගන්න. හැකිනම් cyber-bullying කිරීමේ හානිකර බලපෑම් ගැන යවන්නා දැනුවත් කර එවැනි හානිකර අන්තර්ගතයන් සංසරණය වීම නතර කරන ලෙස ඔවුන්ට උපදෙස් දෙන්න. එය වින්දිතයාගේ (පෞද්ගලිකත්වයට) සහ ආරක්ෂාවට බාධාවක් වන්නේ නම්, සිද්ධිය වාර්තා කරන්න.
- cyber-bullying කරන්නා සමඟ සම්බන්ධ නොවන්න. ඔවුන්ගේ ක්‍රියාවන් ඔබේ ආරක්ෂාවට සහ විශ්වාසයට තර්ජනයක් නම්, සියලු සම්බන්ධතා වළක්වා ගැනීම සහ ඔහු/ඇය block කිරීම වඩාත් සුදුසුයි. සිද්ධිය වාර්තා වූවායින් පසුව අදාළ බලධාරීන්ට පෙන්වන්නට පුළුවන් සාක්ෂි ලෙස සෑම විටම screen shots ගන්න.
- සංඥා හඳුනා ගන්න. හදිසි ඇත්විම, ආත්ම අභිමානය නැතිකම, ආහාර ගැනීමේ සහ නිදාගැනීමේ පුරුදුවල වෙනස්කම්, පන්ති මඟ හැරීම සහ ඔබේ ආදරණීයයන්ගේ කැමතිම ක්‍රියාකාරකම් සඳහා හදිසියේ ඇතිවන නොසැලකිලිමත්කම වැනි දේවල් ගැන අවධානය යොමු කරන්න. මෙම සංඥා ඔවුන් cyber-bullying ඉලක්කයක් වී ඇති බවට ඇති හැකියාව පෙන්නුම් කරනු ලබනවා.
- ඕනෑවට වඩා පුද්ගලික තොරතුරු අන්තර්ජාලය හරහා බෙදා ගැනීමෙන් වළකින්න.
- වෛරයෙන් පිරි ඇති පණිවිඩ, අදහස් දැක්වීම් ආදියට වෛරයෙන් ප්‍රතිචාර නොදක්වන්න. ඔබ විශ්වාස කරන කෙනෙකුගෙන් උපදෙස් ලබාගෙන ද්වේෂ සහගත කතාවලින් තොර හොඳ සංවාදයක් පවත්වන්න උත්සාහ කරන්න. ඔබගේ ආරක්ෂාව අනතුරේ නම් සිද්ධිය වාර්තා කරන්න.
- ඔබේ ආරක්ෂාවට හෝ කීර්තියට හානි කළ හැකි පින්තූර සහ වීඩියෝ බෙදා ගැනීමට පෙර දෙවරක් සිතන්න. හිරිහැර කරන්නන් බොහෝ වෙලාවට ඔබට එරෙහි අයුධ විදිහට ඒවා භාවිතා කරනු ලබනවා.
- ඔබගේ privacy settings පරීක්ෂා කරන්න.
- පොදු පරිගණකයක් හෝ වෙනත් ඩිජිටල් උපාංගයක් භාවිතා කරද්දී, ඔබගේ සියලුම ගිණුම් වලින් ඉවත් වීමට මතක තබා ගන්න.
- ඔබ දෙමාපියෙකු, ගුරුවරයෙකු හෝ භාරකරුවෙකු නම්, ආරක්ෂා සහිතව කටයුතු කරන ආකාරය පිළිබඳව කුඩා දරුවන්ව දැනුවත් කරන්න. වගකිවයුතු ඩිජිටල් පරිශීලකයින් වන්නේ කොහොමද සහ ඔවුන් cyber-bullying සිදුවීමක් දුටුවහොත් කුමක් කළ යුතුද කියා ඔවුන්ට උපදෙස් දීම ඉතා වැදගත් වෙනවා.
- හිරිහැර කරන්නන් දැනුවත් කරන්න. ඔවුන්ගේ හැසිරීම පිළිගත නොහැකි බවත් ඔවුන් cyber-bullying කිරීම දිගටම කරගෙන ගියහොත් ඔවුන්ට ප්‍රතිවිපාකවලට මුහුණ දීමට සිදුවන බවත් ඔවුන්ට දන්වන්න.
cyber-bullying වලට එරෙහිව පියවර ගැනීම සහ ගෞරවනීය සහ වගකිවයුතු ඩිජිටල් පුරවැසියන් ලෙස කටයුතු කිරීම අප සැමට පැවරෙන වගකීමක් බව මතක තබා ගන්න.
