13 වන සියවසේ සුප්‍රසිද්ධ සංචාරකයෙකු වූ මාකෝ පෝලෝ, ශ්‍රී ලංකාව “ලෝකයේ ලස්සනම දූපත” ලෙස හැඳින්වූ විට ඔහු නිකමටවත් හිතන්න නැතුව ඇති ලංකාව මේ වගේ වෙයි කියලා .රට පිහිටා ඇති සිත් ඇදගන්නා භු දර්ශණ වගේම ජීවීන් විශාල වශයෙන් ස්වභාව ධර්මය නිසැකවම අපේ භූමියට පොහොසත් ජෛව විවිධත්වයකින් ආශීර්වාද කර තිබෙනවා. කෙසේ වෙතත්, මානව ක්‍රියාකාරකම්, ජනගහන පීඩනය සහ දේශගුණික විපර්යාස අපගේ වන ජීවීන්ට විශාල වශයෙන් තර්ජනයක් වී ඇති අතර වඩාත් අවදානමට ලක්වීම හා ජීවීන් වදවීයාමේ තර්ජනයටද මුහුණ දී තිබෙනවා.
වැඩි කලක් යන්නට මත්තෙන්, කලින් වඳ වී ගොස් ඇතැයි විශ්වාස කළ ශ්‍රී ලාංකික කළු දිවියෙකුගේ මරණය පිළිබඳ පුවත, ප්‍රාදේශීය සිරස්තල ග්‍රහණය කරගෙන මහජන කෝපය හා විවේචනයට හේතු වුණා. වර්ණ විකෘතියක් හේතුවෙන් සුවිශේෂී ලක්ෂණ ඇති කළු දිවියා ප්‍රථම වරට හඳුනාගනු ලැබුවේ 2019 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී මධ්‍යම කඳුකරයේ වන රක්ෂිතයක ලුහුබැඳීමේ කැමරාවක් මගිනි. වන සතුන් වගා කටයුතුවලට බාධා කිරීම වළක්වාලීම සඳහා පිහිටුවා තිබූ උගුලකින් බේරා ගැනීමෙන් පසු උඩවලවේ ප්‍රතිකාර ලබමින් සිටියදී දිවියා මියගොස් තිබුණා. අවාසනාවට දඩයම් කිරීම සහ වනජීවී අපරාධ ශ්‍රී ලංකාවේ ආවේණික විශේෂයන්ට දිගින් දිගටම තර්ජනයක් වෙලා තිබෙනවා.
අකාර්යක්ෂමතාව තවදුරටත් විකල්පයක් නොවේ. අපගේ වනජීවීන් විශේෂ ජාතික වස්තුවක් වන අතර ඔවුන් සංරක්ෂණය කිරීම සඳහා අදාළ බලධාරීන්ගේ කැපවීම සහ සාමාන්‍ය ජනතාවගේ පුළුල් දැනුවත්භාවය අවශ්‍ය වේ. ලෝක පරිසර දිනය සනිටුහන් කරමින්, ශ්‍රී ලංකාවේ වනජීවී සංරක්ෂණයේ අභියෝග සහ වෙනසක් කිරීමට ඔබට ගත හැකි ක්‍රියාමාර්ග 06 පිළිබඳව අපි අවධානය යොමු කරමු.
වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති වන සතුන්
අයි.යූ.සී.එන් හි රතු ලැයිස්තු දත්ත ගබඩාවට අනුව, ශ්‍රී ලංකාවේ බරපතල වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති හා වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති විශේෂ 102 ක් ඇත. ශ්‍රී ලංකාවේ පරිසර හා ස්වාභාවික සම්පත් අමාත්‍යාංශය විසින් 2007 දී ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද වාර්තාවකට අනුව, ශ්‍රී ලංකාව ලෝකයේ ජෛව විවිධත්ව ‘උණුසුම් ස්ථාන’ 34 න් එකක් ලෙස සැලකේ. එම වාර්තාවෙන්ම උරගයින් වඩාත් අවදානමට ලක්විය හැකි මුලික විශේෂ ලෙස හඳුනාගෙන ඇති අතර ඉන් පසුව උභයජීවීන්, පක්ෂීන්, ක්ෂීරපායින් සහ මිරිදිය මසුන් ද ඇතුලත් වෙයි.
සමනලුන්, මිරිදිය කකුළුවන්, ගොඩ ගොළුබෙල්ලන් සහ චිකිත්සක මකුළුවන් එම විශේෂිත අනුපිළිවෙලට වඩාත්ම තර්ජනයට ලක් වූ විශේෂ වේ. පසුගිය පරම්පරා තුන තුළ ජනගහනය 50% කින් පහත වැටීමෙන් පසුව, ශ්‍රී ලංකා අලියා අයි.යූ.සී.එන් විසින් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති ලැයිස්තුවට ගෙන ගොස් ඇත. ඒ හා සමානව, ශ්‍රී ලංකාවේ ස්වදේශික දිවියන් උප විශේෂයක් වන දිවයිනේ මුදුන් විලෝපිකයා වන පැන්තෙරා පර්ඩස් කොටියා ද වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති බව අයි.යූ.සී.එන් සදහන් කරනවා. මිනිස් සහ දිවියන්ගේ ගැටුම් සහ නීති විරෝධී වෙළඳාම හේතුවෙන් දිවියන්ගේ වාසස්ථාන අඩුවීම ඔවුන්ගේ පරිහානිය ප්‍රධාන ලෙස බලපානවා.
ඝාතීය ජනගහන වර්ධනය ජෛව විවිධත්වය වැඩිවීමට හේතු වන වැදගත් සාධකයක් ලෙස හඳුනාගෙන ඇත. ජනගහන වර්ධනයේ ප්‍රතිවිපාක ලෙස , දූෂණය ඉහළ යාම, අධික ලෙස මසුන් ඇල්ලීම, අධික ලෙස දඩයම් කිරීම සහ ඉඩම් වෙනස් කිරීම දක්වන්න පුළුවන්. ආවේණික විශේෂයන්ට අහිතකර ලෙස බලපා ඇත්තේ මානව ක්‍රියාකාරකම් නිසා ඔවුන්ගේ වාසස්ථාන සහ ජනගහනය අහිමි වීමයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, කෘෂිකර්මාන්තයේ හා මානව ජනාවාසවල ව්‍යාප්තියේ ප්‍රතිළුලයක් ලෙස වාසස්ථාන අහිමි වීම හේතුවෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රධාන ක්ෂීරපායින් වන අලි ඇතුන්ට දැඩි තර්ජනයක් එල්ල වී තිබේ. විශේෂයෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ වියළි හා අතරමැදි කලාපවල වගා මාරුවීම් (එනම් ඉඩම් බිම් තාවකාලිකව වගා කරන ස්ථාන) වනාන්තර විනාශයට හේතු වී තිබේ.
මිනිස්-අලි ගැටුම
මිනිස්-අලි ගැටුම ශ්‍රී ලංකාවේ පාරිසරික හා ප්‍රජා ජීවනෝපාය පිළිබඳ දැඩි අවධානයක් යොමු කරයි. මිනිස් ජනාවාස වැඩි වැඩියෙන් අලි වාසස්ථාන කරා ආක්‍රමණය වන විට, බෝග හා නිවාස විනාශ කිරීම වැනි ප්‍රතිවිපාක ග්‍රාමීය ප්‍රජාවන්ගේ ජීවනෝපායන්ට අඛණ්ඩව තර්ජනය කරයි. එහි ප්‍රතිළුලයක් ලෙස ශ්‍රී ලංකා වනජීවී සංරක්ෂණ සංගමය ඇස්තමේන්තු කර තිබෙනවා 2012 වන විට ගොවීන්ගේ පළිගැනීමේ ක්‍රියාමාර්ග හේතුවෙන් අලි 150-200 ක් පමණ මිය ගොස් ඇති බවයි.
මීට අමතරව, වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ (ඩීඩබ්ලිව්සී) අලි සංරක්ෂණ ඒකකයේ දත්ත වලට අනුව 1991 සිට 2010 දක්වා කාලය තුළ අලි ඇතුන් විසින් මිනිසුන් 1,138 ක් මිය ගොස් ඇති අතර අලි 2,844 ක් ගොවීන් විසින් මරා දමන ලදී. විනාශ වූ නිවාස සංඛ්‍යාව මෙම සංඛ්‍යාවට වඩා බෙහෙවින් වැඩි ය. ආර්ථික පිරිවැය අනුව, අලි ඇතුන් ඩොලර් මිලියන 10 කට වැඩි භෝග හා දේපළ හානි සිදු කරන බව ජාත්‍යන්තර අලි පදනම ගණන් බලා ඇත.
සංරක්ෂණ හා පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයේ සභාපති ආචාර්ය ප්‍රිතිවිරාජ් ප්‍රනාන්දු පවසන පරිදි සැලසුම් රහිත සංවර්ධන උත්සාහයන් සහ ජනගහන වර්ධනය මෙම වෙනස්වීම් වලට ප්‍රධාන හේතුවයි. මිනිස්-අලි ගැටුම මැඩපැවැත්වීම සඳහා වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව පියවර කිහිපයක් ගෙන ඇත. අලි ස්ථාන මාරු කිරීම, අලි රඳවා ගැනීමේ භූමියක් සැකසීම සහ විදුලි වැටවල් සවි කිරීම වැනි උත්සාහයන් බොහෝ දුරට අකාර්යක්ෂම වී ඇත.
මෑතකදී පාර්ශ්වකරුවන්ගේ සාකච්ඡාවකදී මේ පිළිබඳව අදහස් දැක්වූ මධ්‍යම පරිසර අධිකාරියේ සහකාර අධ්‍යක්ෂ ආචාර්ය අජිත් ගුණවර්ධන මහතා ප්‍රකාශ කළේ දුරස්ථ හා චන්ද්‍රිකා පදනම් කරගත් තාක්ෂණය හරහා අලි කොරිඩෝව සිතියම් ගත කිරීම සහ වාසස්ථාන කළමනාකරණය කිරීම සංරක්ෂණයට අවශ්‍ය ප්‍රදේශ හඳුනා ගැනීමට මෙන්ම මානව ජනාවාස හා සංවර්ධන ව්‍යාපෘති සඳහා සුදුසු බවයි.
මීට අමතරව, ශ්‍රී ලංකා වනජීවී සංරක්ෂණ සංගමය ද පහළ මට්ටමේ ප්‍රවේශයක් තුළින් හැකි විසඳුමක් අපේක්ෂා කරන අතර, මූල හේතු සොයා බැලීමට අමතරව මිනිස්-අලි ගැටුම අවම කිරීම සඳහා වඩාත් ඵලදායී හා ශක්‍ය විසඳුම තීරණය කිරීම සඳහා බලපෑමට ලක්වූ ප්‍රජාවන් සමඟ සාකච්ඡා කරීම සහ සිද්ධි විශේෂිත ප්‍රවේශයන් අනුගමනය කිරීම සිදුකළ යුතු බවයි.
වනජීවී සංචාරක
ජෛව විවිධත්ව උණුසුම් ස්ථානයක් ලෙස, වනජීවී සංචාරක ක්ෂේත්රයේ සාපේක්ෂව හොඳින් ක්‍රියා කිරීමට ශ්‍රී ලංකාව සමත් වීම පුදුමයක් නොවේ. යාල, හෝර්ටන් තැන්න, මින්නේරියා සහ උඩවලවේ ජාතික වනෝද්‍යාන සංචාරකයින් සහ ප්‍රදේශවාසීන් විශාල ප්‍රමාණයක් ආකර්ෂණය කර ගන්නා ඉහළම ස්ථාන වේ. කෙසේ වෙතත්, සත්ව සුභසාධනය හා වනජීවී සංචාරක කර්මාන්තයේ සමස්ත කළමනාකරණය සම්බන්ධ ගැටළු සැලකිලිමත් වීමට හේතුවක් වී තිබේ. පාරිසරික වටිනාකම් ආරක්ෂා කිරීම සහ නරඹන්නන්ට හොඳ විනෝදාස්වාද අවස්ථා ලබා දීම අතර සමතුලිතතාවයක් ඇති කිරීමේ දුෂ්කර කාර්යය වනජීවී සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ විෂය පථයට අයත් වේ. 2009 දී සිවිල් යුද්ධය අවසන් වීමෙන් පසු සංචාරකයින්ගේ පැමිණීම ඉහළ යාමෙන් පසු එවැනි සමතුලිතතාවයක් පවත්වා ගැනීම දුෂ්කර කාර්යයක් බවට පත්විය.
2017 දී ග්නානපාල, බුල්ට්ජෙන්ස් සහ රත්නායක විසින් සම-රචනා කරන ලද “වනජීවී සංචාරක ව්‍යාපාරයේ වනෝද්‍යානය” නම් ග්‍රන්ථයට අනුව, ජාත්‍යන්තර සංචාරකයින්ගෙන් 30% ක් ශ්‍රී ලංකාවේ රැඳී සිටින කාලය තුළ ජාතික උද්‍යානයකට පැමිණෙන බවට ගණන් බලා තිබේ. ප්‍රධාන වශයෙන් ජනාකීර්ණ ජාතික වනෝද්‍යාන පිළිබඳ සැලකිලිමත් වීම සහ සතුන්ට නිසි සැලකිල්ලක් හා ගෞරවයක් නොලැබීම පිළිබඳව අතීතයේ දී මතු වී තිබේ.
නියාමනය නොකළ හා දුර්වල ලෙස සංවිධානය වූ තල්මසුන් නැරඹීමේ මෙහෙයුම් මගින් ශ්‍රී ලංකාවේ වෙරළ තීරයේ තල්මසුන් සංක්‍රමණික රටාව කඩාකප්පල් කර ඇත. වනජීවී ලෝලීන් සහ සත්ව සුභසාධන ක්‍රියාකාරීන් ද ශ්‍රී ලංකාවේ ‘අලි සංචාරක’ ව්‍යාපාරයේ කොටසක් ලෙස අලි ඇතුන් රඳවා තබා ගන්නා අමානුෂික ක්‍රම පිළිබඳව දැනුවත් කිරීමෙහි නිරත වී සිටිති. හොවාඩා (එනම් අලියෙකුගේ පිටේ නැගීමට ආසනයක්) සම්බන්ධ අලි පදින්නන් පිරිනැමීම සංචාරකයින් සහ අමුත්තන් අධෛර්යමත් කර ඇති අතර ඒ වෙනුවට ඔවුන්ගේ ස්වාභාවික වාසභූමිවල ඔවුන්ව දැක බලා ගැනීමට දිරිගන්වනු ලැබේ.
දේශගුණික විපර්යාසයන්ගේ බලපෑම
කුඩා දූපතක් ලෙස, දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් පැන නගින තර්ජන කිහිපයකට ශ්‍රී ලංකාව ගොදුරු වේ. කලින් සඳහන් කළ පරිදි, අපට ආවේණික ශාක හා විශේෂවල සැලකිය යුතු ඝන ප්‍රදේශ තිබේ. මානව ක්‍රියාකාරකම් හා ජනගහන වර්ධනයේ තර්ජන වලට අමතරව දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් අපගේ ආවේණික විශේෂවල ව්‍යාප්තිය හා බහුලත්වය අඩුවී ඇත. වනාන්තර විනාශය, විශේෂයෙන්, වැඩිවන ජනගහනයකට සරිලන පරිදි සිදු කරනු ලබන අතර, හරිතාගාර බලපෑම් වැඩි කරන අතර CO2 අනුක්‍රමණය කිරීමේ ධාරිතාව අඩු කරයි.
ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රමුඛ ස්වාභාවික විද්‍යාඥයෙකු වන රොහාන් පෙතියගොඩ පවසන පරිදි, ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම ද දිවයිනේ පහත් බිම්වල සිටින සත්ව විශේෂයන් උතුරු දෙසට සංක්‍රමණය වීමට පොළඹවන අතර එමඟින් කඳුකර ප්‍රදේශවල පවතින සත්ව ගහණයන්ට අමතර පීඩනයක් ඇති කරයි. භූමියේ එවැනි උෂ්ණත්ව උච්චාවචනයන් සමහර සත්ව විශේෂවල ජනගහනය අඩුවීමටත්, ජීවන චක්‍ර හා හැසිරීම් රටාවන්ට බාධා කිරීමටත් හේතු විය හැක. මීට අමතරව, අපගේ ජල සම්පත පිරිහීම, කඩොලානවල ජල මට්ටම ඉහළ යාම මෙන්ම ජල දූෂණය ඉහළ යාම ද සමුද්‍ර වන ජීවීන් සහ මිරිදිය මසුන් අවදානමට ලක් කරයි.
SLYCAN භාරයට අනුව, පරිසර සංචාරක ව්‍යාපාරය ප්‍රවර්ධනය කිරීම, ප්‍රජාව විසින් මෙහෙයවනු ලබන සංරක්ෂණ වැඩසටහන් සහ ජෛව විවිධත්ව පර්යේෂණ පැවැත්වීම සඳහා ශ්‍රී ලංකාවට තවමත් වැඩි ඉඩක් තිබේ. ජෛව විවිධත්වය ආරක්ෂා කරන නීති නවීකරණය කිරීම සහ එය නිසි ලෙස ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ශක්‍ය යාන්ත්‍රණ ස්ථාපිත කිරීමේ හදිසි අවශ්‍යතාවකට ශ්‍රී ලංකාව මුහුණ දී සිටී. දේශගුණික ක්‍රියාකාරී ප්‍රතිපත්ති ජාතික සැලසුම් හා සංවර්ධන ව්‍යාපෘතිවලට මෙන්ම වෙරළබඩ හා තෙත්බිම් සංරක්ෂණයට ද ප්‍රධාන ධාරාව ගෙන ඒම වාසස්ථාන යථා තත්ත්වයට පත් කිරීමට සහ දේශගුණික විපර්යාසයන්ගේ විනාශකාරී බලපෑම මැඩපැවැත්වීමට බෙහෙවින් ඉවහල් වේ.
වෙනසක් කරන්න සිදුකල හැකි ක්‍රියා 06 ක්
- ප්ලාස්ටික් භාවිතා අඩු කරන්න. සෑම වසරකම සිතාගත නොහැකි තරම් ප්ලාස්ටික් ප්‍රමාණයක් වෙරළබඩ ජලයට පිවිසේ. මෙය සමුද්‍ර ජීවීන්ට හානි කරයි. කැස්බෑවන්, තල්මසුන්, ඩොල්ෆින්, මුහුදු පක්ෂීන් සහ තවත් සතුන් රාශියක් මේ හේතුවෙන් මිය යයි. දිනෙන් දින ඉහළ යන ප්ලාස්ටික් දූෂණය මැඩපැවැත්වීම සඳහා ශ්‍රී ලංකාවේ ආරම්භක ව්‍යාපාර සහ කුඩා ව්‍යාපාර කිහිපයක් පරිසර හිතකාමී ප්‍රවේශයන් වෙත යොමුවී සිටිති. අඩු ප්ලාස්ටික් භාවිතා කිරීමෙන් සහ පාරිසරික හා තිරසාර නිෂ්පාදන භාවිතා කිරීමෙන් වෙනසක් කරන්න.
- ඔබේ කටහඩ ඇසීමට සලස්වන්න. ජෛව විවිධත්වය නැතිවීමේ ප්‍රතිවිපාක සහ ඔබට උපකාර කළ හැකි දේ පිළිබඳව ඔබව දැනුවත් කරන්න. ඔබේ මිතුරන් සහ පවුලේ අය අතර පණිවිඩය පතුරවන්න. අපගේ වන ජීවීන් බේරා ගැනීම සඳහා සෑම දෙනාටම ඔවුන්ගේ හැකියාවන් ඉහළ නැංවිය හැකි ආකාරය පිළිබඳ දැනුවත්භාවය සහ තොරතුරු පැතිරවීම සඳහා සමාජ මාධ්‍ය හොඳ වේදිකාවකි. තවත් පියවරක් ඉදිරියට ගොස් වඩා හොඳ පාරිසරික ප්‍රතිපත්ති වෙනුවෙන් ක්‍රියාශීලීව පෙනී සිටිමින් සත්ව සුභසාධන පනත් කෙටුම්පත සහ වන ජීවීන් ආරක්ෂා කරන වෙනත් විධිවිධාන බලාත්මක කිරීමට බල කරන්න.
- ගස් සිටුවන්න. වන ජීවීන් සහ ගස් සහජීවනය අතර සම්බන්ධයක් ඇත. ශ්‍රී ලංකාවේ වන විනාශය වැඩිවීමත් සමඟ, ගස් සිටුවීම සහ ඔබේ ප්‍රජාවේ අනෙක් අයද එසේ කිරීමට දිරිමත් කිරීම බොහෝ දුරක් යා හැකිය. ගස් නවාතැන් සපයයි, ජලය සහ වායු උෂ්ණත්වය නියාමනය කරයි. වඩාත්ම වැදගත් දෙය වන්නේ සතුන් සඳහා වාසස්ථානයක් සහ ආහාර සැපයීමයි.
- ස්වේච්ඡා සේවය. වනජීවී සංරක්ෂණයට සම්බන්ධ සංවිධානයකට හෝ ව්‍යාපාරයකට සම්බන්ධ වන්න. සාමාජිකයෙකු වීම, ස්වේච්ඡාවෙන් ඉදිරිපත් වීම සහ දැනුවත් වීම මගින් ඔවුන්ට ක්‍රියාකාරීව සහාය දෙන්න.
- සමාජ වගකීම් දරන්න. නිදසුනක් වශයෙන්, වනජීවීන්ගේ යහපැවැත්ම ගැන සහ සදාචාරාත්මකව අව්‍යාජ සැලකිල්ලක් දක්වන සහ සංරක්ෂණ කටයුතු සඳහා ආධාර කරන පිළිගත් සැපයුම්කරුවන් සමඟ සෆාරි යන්න. දෙවනුව, බොහෝ විට වහල්භාවයේ සිටින අලි ඇතුන්ට බරපතල හානියක් වන බැවින් අලි පැදීමෙන් නොයන්න. ඒ වෙනුවට, ඔවුන්ගේ ස්වාභාවික වාසභූමිවල ඒවා නැරඹීමට තෝරා ගන්න. සෆාරියක් අතරතුර වගකීමෙන් යුතුව ක්‍රියා කිරීම ගැන වැඩිදුර ඉගෙන ගන්න.
- පරිත්යාග කරන්න. ශ්‍රී ලංකාවේ වන ජීවීන් සංරක්ෂණයට සහ පවතින ජෛව විවිධත්ව ක්‍රියාකාරී සැලසුම් ක්‍රියාත්මක කිරීමට ඇති ප්‍රධාන බාධකයක් වන්නේ අරමුදල් නොමැතිකමයි. 2016-2022 ජාතික ජෛව විවිධත්ව ක්‍රියාකාරී සැලැස්මට අනුව, ජෛව විවිධත්ව අංශය සඳහා ඉතා සීමිත අයවැය ප්‍රතිපාදන වෙන් කර ඇති අතර ව්‍යාපෘති සඳහා අරමුදල් සැපයීමේ සැලසුම් ප්‍රමුඛතා මත අඩුය. අපගේ වනජීවී සංරක්ෂණය සඳහා කැපවී සිටින ශ්‍රී ලංකාවේ සංවිධාන හා ව්‍යාපාර සඳහා පරිත්යාග කිරීම වෙනසක් ඇති කිරීමට හොඳ ක්‍රමයකි. පරිත්යාග පිළිගන්නා ශ්‍රී ලාංකික සංවිධාන ලැයිස්තුවක් මෙන්න:
