“නීතිය එළියයි” (Law is Light) යනු නීතිය පිළිබඳ දැනුම සියල්ලන් අතර බෙදාහරිනු වස් සිදුකරනු ලබන ත්‍රිභාෂික නෛතික සාකච්ඡාමාලාවකි. නීතිය පිළිබඳ නොදැනුවත්කම නිදහසට කරුණක් නොවන බව “Ignorantia legis neminem excusat” යන ලතින් ආප්තය මගින් කියවේ. ශ්‍රී ලංකාවේ නීති ශිෂ්‍ය සංසදයේ සමාජ සුභසාධක කමිටුව විසින් අප රටේ නීතිය පිළිබඳ සාමාන්‍ය ජනතාව තුල සරල දැනුවත්භාවයක් ඇති කිරීම සඳහා දරනු ලබන වෑයමේ එක පියවරක් ලෙස පවත්වන ලද තෙවන සාකච්ඡාමාලාවේදී, බුද්ධිය භාවිතයෙන් සිදුකරනු ලබන නිර්මාණ සඳහා ඇති නෛතික අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබා දීම අරමුණු කොටගෙන “බුද්ධිමය දේපල” පිළිබඳව සාකච්ඡා කිරීම සඳහා අවධානය යොමු කරන ලදී.
මෙම සාකච්ඡාව සඳහා සම්පත් දායකත්වය ලබාදුන්, බුද්ධිමය දේපල නීති ක්‍ෂේත්‍රය තුල පරිචයනය සිදුකරනු ලබන නීතිඥවරුන් :
නීලකන්දන් හා නීලකත්දන් නීති ආයතනයේ ස්වාධීන නීති උපදේෂක හා වාණිජ නීතිය හා පුහුණුව පිළිබඳ සංවර්ධන ආයතනයේ බාහිර කතථිකාචාර්ය නීතිඥ තිෂ්‍ය වේරගොඩ මහතා සහ Plymouth සරසවියේ බාහිර කථිකාචාර්ය දේශක, ශ්‍රී ලංකා වාණිජ මණ්ඩලයේ ජ්‍යේෂ්ඨ උපදේශක හා ලංකා බුද්ධිමය දේපල සංවිධානයේ නීති උපදේශක, සභාපති යන තනතුරු හොබවන නීතිඥ අපරාජිතා ආරියදාස මහත්මිය .
බුද්ධිමය දේපල යනු කුමක්ද?
දේපල යන සංකල්පයේදී දේපල හිමිකාරීත්වය සහ දේපල අයිතිය පිළිබඳ සැලකිල්ලට භාජනය වෙනවා. දේපල, ස්පර්ශනීය – එනම්, අපට දැකිය හැකි, ස්පර්ශ කළ හැකි හා දැනිය හැකි ලෙස සහ අස්පර්ශනීය – එනම්, දැකිය නොහැකිවන, වත්කම් විසින් නිර්මාණය කරන ලද අගයක් ලෙස ආකාර දෙකකට බෙදෙනවා. “Coca Cola” යන සන්නාමය ලොව ප්‍රචලිත නිශ්පාදනයක්. එහි වටිනාකම බෝතලයට අනුව නොව එහි වෙළඳනාමයට දක්වන ලැදියාව මතයි පවතින්නේ. වෙළඳනාමය කියන්නේ අස්පර්ශනීය වස්තුවක්. ඡායාරූප බුද්ධිමය නිර්මාණ වන අතර ඉන් සිදු කෙරෙන ඕනෑම මුදල් ඉපැයීමක් අදාල ඡායාරූප ශිල්පියා සතු වෙනවා. නීතිය තුල එකිනෙකට වෙනස් වෙන බුද්ධිමය දේපල වර්ග 5ක් දකින්න පුළුවන්.
- ප්‍රකාශන හිමිකාරීත්වය
- වෙළඳ ලකුණු
- පේටන්ට් බලපත්‍ර
- කාර්මික සැලසුම්
- රහස්‍ය තොරතුරු සහ වෙළඳ රහස්
බුද්ධිමය දේපල නීතිය විසින්, සාහිත්‍ය, කලාත්මක හා විද්‍යාත්මක නිර්මාණ ආරක්ෂා කරනවා. මිනිසුන්ට ඔවුන් විසින් නිර්මාණය කරනු ලබන දෙයින් ප්‍රයෝජන ගන්න පුළුවන්. බුද්ධිමය දේපල කාණ්ඩ 02කට බෙදා වෙන් කෙරෙනවා; ඉන් එකක් කාර්මික සැලසුම්, විද්‍යාත්මක සැලසුම්, පේටන්ට් බලපත්‍ර, වෙළඳ නාම සහ වෙළඳ ලාංඡන (කාර්මික දේපල) වැනි වෙළඳාම් සමඟ සම්බන්ධ බුද්ධිමය දේපල වෙන අතර අනෙක සාහිත්‍ය කෘති, කලාත්මක හා විද්‍යාත්මක කෘති, ජනකථා, පරිගණක වැඩසටහන්, වාස්තු විද්‍යාත්මක සැලසුම් සහ සිතියම් වැනි ප්‍රකාශන හිමිකම සහිත බුද්ධිමය දේපල ලෙස දැක්විය හැකියි. රංගන ශිලපීන්ගේ අයිතීන්, විකාශකයින්ගේ අයිතීන් හා ශබ්ද පටිගතකරන්නන්ගේ අයිතීන් අසල්වැසි අයිතිවාසිකම් ඝණයට අයත් වෙනවා.
බුද්ධිමය දේපල නිතීයේ වැදගත්කම කුමක්ද?
නව නිපැයුම්කරුවන්ට සහ පාරිභෝගිකයින්ට ආර්ථික අයිතිවාසිකම් ලබා දීම මගින් අව්‍යාජ නිෂ්පාදන මිලදී ගැනීමට අවශ්‍ය සුරක්‍ෂිතතාව ඇති කරමින් නව නිපැයුම් සුරැකීමට කටයුතු කිරීම මෙම නීතිය ඉඩ ලබා දෙනවා.
බුද්ධිමය දේපල වර්ග 05 පිළිබඳ ඔබට විස්තර කළ හැකි ද?
ප්‍රකාශන හිමිකම – මනසෙහි ඇතිවන චින්තන තුලින් බිහිවන වාච්‍ය නිර්මාණ, කලාත්මක නිර්මාණ හෝ විද්‍යාත්මක නිර්මාණ ප්‍රකාශන හිමිකම සහිත නිර්මාණයි. බුද්ධිමය දේපල පනතේ 5 සහ 6 යන වගන්ති මඟින් ප්‍රකාශන හිමිකම ලබා ගත හැකි නිර්මාණ හඳුන්වා දී තිබෙනවා. පනතේ 9 වන වගන්තිය මඟින් නිර්මාණයක නිර්මාතෘ එහි ආර්ථික අයිතිවාසිකම් දරන බව ප්‍රකාශ කර තිබෙනවා. මෙම ආර්ථික අයිතිවාසිකම් වෙනත් පුද්ගලයෙකුට විකිණිය හැකියි. ප්‍රකාශන හිමිකම ජීවිත කාලය සහ අවුරුදු 70 ක කාලයෙන් පසුව අවසන් වන අතර ඉන්පසු එය පොදු අයිතියට පත් වෙනවා.
වෙළඳ ලකුණු – වටිනාකමක් පවතින්නේ නම් ලාංඡන වෙළඳ ලකුණක් ලෙස ලියාපදිංචි කළ හැකිය. වෙළඳ ලකුණක් ලියාපදිංචි කළත් හෝ නොකළත්, ඊට අදාල වන අයිතිවාසිකම් තිබෙනවා. රෙජිස්ට්‍රාර් කාර්යාලයට වෙළඳ ලකුණ ලියාපදිංචි කිරීම සඳහා ඔබ විසින් මුදල් ගෙවනු ලබන තාක් කල් එම වෙළඳ ලකුණ හඳුනා ගත් වෙළඳ ලකුණක් ලෙස සැලකෙනවා. නමුත් ඉන් අදහස් වෙන්නේ නැහැ ලියාපදිංචිය කල් ඉකුත් වූ විට කිසිදු අයිතිවාසිකමක් ඇති නොවන බව. ලියාපදිංචි නොකළ වෙළඳ ලකුණු සඳහාත් සුරක්‍ෂිතභාවයක් පවතිනවා. අවසරයකින් තොරව එලෙස සුවිශේෂී සලකුණක් භාවිතා කරන්න බැහැ. ජාතික බුද්ධිමය දේපලයන්ට අදාලවන වෙළඳ ලකුණු ලේඛනයක් ඇති අතර එමගින් ඔබට ඕනෑම ගැටළු සහගත වන හෝ සමාන වන සලකුණක් පවතින්නේ දැයි පිරික්සනන පුළුවන්.
පේටන්ට් බලපත්‍ර – මෙය නව නිපැයුම් පිළිබඳ සැලකිලිමත් වන්නක්. පේටන්ට් බලපත්‍රයක් ලබා ගැනීමට නම් නව්‍යතාවයක් තිබිය යුතු අතර ගැටළු විසඳීමට හැකියාව ද පැවතිය යුතුයි. පේටන්ට් බලපත්‍රයක් ලියාපදිංචි කළ පසු ඒ සඳහා වසර 20 ක කාල සීමාවක් බලපැවැත්වෙන අතර එම කාල සීමාව ඉකුත්වීමෙන් පසු එය පොදු අයිතියට පත්වනවා.
කාර්මික සැලසුම – මෙහි අයිතිවාසිකම් සහ අවශ්‍යතා පේටන්ට් බලපත්‍රයකට සාපේක්‍ෂව තරමක් අඩුයි.
භූගෝලීය ඇගයුම් – බාස්මතී සහල් හෝ ෂැම්පේන් වැනි කිසියම් ප්‍රදේශයකට ආවේණිකව පැවත එන නිශ්පාදන මින් දැක්වේ. එනම්, කෙන්යාවේ සිට තේ සාදන තැනැත්තෙකුට එය ශ්‍රී ලාංකික තේ බව පැවසිය නොහැක සේම ඕස්ට්‍රේලියාවේ “Sparkling” වයින් සාදන්නෙකුට එය ෂැම්පේන් යැයි පැවසිය නොහැකි බවයි.
රහස්‍ය තොරතුරු සහ වෙළඳ රහස් – “Coca Cola” සාදනු ලබන වට්ටෝරුව කිසිවෙකු දන්නේ නැහැ. එය හොඳින් සුරැකෙන වෙළඳ රහසක්. එම නිෂ්පාදනයට සම්බන්ධ පුද්ගලයින් එහි රහස ආරක්ෂා කිරීමට බැඳී සිටිනවා.
කිසියම් පුද්ගලයෙකුට තමාගේම නිර්මාණයක් හෝ නව නිපැයුමක් ලියාපදිංචි කිරීමට අවශ්‍ය වේ නම් ඊට අදාල වන ක්‍රියා පටිපාටිය කුමක්ද?
මේ සඳහා ආරක්ෂණ ක්‍රමවිධි 2 ක් තිබෙනවා. එහිදී බරපතල බවෙන් අඩු ක්‍රමය “කාර්මික සැලසුම්” පටිපාටිය වන අතර වඩාත් පරිශ්‍රමයක් දැරිය යුතු ක්‍රමය “පේටන්ට්” පටිපාටිය යි. ඒවා එකිනෙකට වෙනස් ක්‍රමවේද දෙකක් වන අතර ඒවායේ අවශ්‍යතාත් වෙනස්. බුද්ධිමය දේපල පනතේ 3 වන පරිච්ඡේදය මඟින් කාර්මික සැලසුම් ආවරණය කෙරෙනවා. නිශ්පාදනයේ ඇති යම් නව්‍යතාවයක් සහ එය භාවිතයේ ප්‍රයෝජන සනාථ කිරීම මෙහිදී අවශ්‍ය වෙනවා. නව නිර්මාණ ලියාපදිංචි කිරීම ජාතික බුද්ධිමය දේපල කාර්යාලයේදී සිදු කෙරෙන්නේ. කාර්මික සැලසුම් සඳහා වන අයදුම්පත් සහ පේටන්ට් බලපත්‍ර සඳහා වන අයදුම්පත් ලෙස දෙආකාරයක අයදුම්පත් තිබෙන අතර ඔබට අදාළ වන්නේ කුමක්ද යන්න ඔබට තීරණය කරන්න පුළුවන්. පේටන්ට් බලපත්‍ර සඳහා ඔබේ හිමිකම් ප්‍රකාශ කිරීමේදී ඔබේ නිර්මාණය පිළිබඳ සම්පූර්ණ අනාවරණය කළ යුතු වෙනවා.
මේ සඳහා පුද්ගලයකුට නිතීඥ සහය අවශ්‍ය වනවාද නැතිනම් ඔහුට තනිවම එය කළ හැකි ද?
පේටන්ට් බලපත්‍රයක් අයදුම් කිරීම සඳහා පේටන්ට් බලපත්‍ර කෙටුම්පත්කරුවකුගේ සේවය අවශ්‍ය වෙනවා. ශ්‍රී ලංකාවේ නම් මෙය නීතිඥයින් විසින් සිදුකරන අතර සිංගප්පූරුව, එක්සත් ජනපදය සහ එක්සත් රාජධානිය වැනි රටවල්වල මෙය සිදුකරනු ලබන්නේ පේටන්ට් කෙටුම්පත්කරුවන් විසිනි.
ලිඛිත කාර්යයන්හිදී රචනා සොරකම (plagiarism) බුද්ධිමය දේපල නීතිය යටතේ ආවරණය වේද?
මෙය සදාචාරාත්මක අයිතියක් ලෙස සැලකෙන්නේ. සැලකිය යුතු තොරතුරු ප්‍රමාණයක් පිටපත් කර අසාධාරණ තරඟකාරීත්වයක් ඇති කරනු ලබන්නේ නම්, එය බුද්ධිමය දේපල නීතිය උල්ලංඝනය කිරීමක් යටතට ගන්න පුළුවන්. සත්‍ය කතෘ සඳහන් නොකරන අවස්ථාවක එය රචනා සොරකම(plagiarism)යටතට වැටෙනවා.
සංගීතය ගත් කල, පැරණි ගීතය වල විවිධ අනුවාදයන් අපට දැකිය හැකියි. නැගී එන සංගීතඥයින් විසින් පැරණි ගීතයන්හි තමන්ගේම අනුවාදයක් නිර්මාණය කරන්නේ කෙසේද, එසේ කිරීමෙන් ඔවුන් විසින් වෙනත් අයෙකුගේ අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය කරනවා ද?
ගීතයක් ප්‍රතිනිර්මාණය කිරීම බුද්ධිමය දේපල පනතේ 9 වන වගන්තියෙහි ආර්ථික අයිතිවාසිකම් සීමා කිරීම් යටතට ගැනෙන්නේ. ඒ සඳහා ගීත රචකයාගේ, ගීත නිෂ්පාදකයාගේ සහ සංගීත තනු නිර්මාණ ශිල්පියාගේ අවසරය අවශ්‍ය වෙනවා.
නිර්මාණකරුවන්ගේ අයිතමයන් (designer items) ගත් කල, A- ශ්‍රේණියේ කාණ්ඩය පිළිබඳ සහ එය බුද්ධිමය දේපල අයිතිවාසිකම් කෙරෙහි එය බලපාන්නේ කෙසේද යන්න ඔබට පැහැදිලි කළ හැකිද?
A- ශ්‍රේණිය හෝ B- ශ්‍රේණියේ බෑග් සෑම විටම අනුරූ නිෂ්පාදනම නොවේ, ඒවා මුල් හිමිකරු විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන ලද මුල් නිර්මාණ ද විය හැකිය. මේවා වෙළඳපොලට පැමිණෙනවා. මුල් නිෂ්පාදනයක් හඳුනා නොගත් මාර්ග හරහා වෙළඳපොළට පැමිනිය හැකියි. එවැනි නිෂ්පාදන අළු වෙළඳපොල ආනයන (grey market imports) ලෙස හැඳින්වේ. අලෙවි නියෝජිතයන් සමඟ විශේෂිත භෞමික ගිවිසුමක් නොමැති නම් අයිතමය මුල් නිෂ්පාදනයක් වූ පමණින්ම වෙළඳපොළට ඒම නතර කරන්න බැහැ. ව්‍යාජ නිෂ්පාදනයක් පෙනුමෙන් සමාන විය හැකි නමුත් එය සත්‍ය නිෂ්පාදනය නොවෙයි. ව්‍යාජ නිෂ්පාදන නීති විරෝධීයි.
ඉන්ස්ටග්‍රෑම් හරහා වෙළඳ නාම අයිතමයන්ගේ අනුරූ භාණ්ඩ ශ්‍රී ලංකාව තුල අලෙවි කරන පුද්ගලයින් අපට දැකගත හැකිය. මුල් භාණ්ඩයේ මිලටම අනුරූ භාණ්ඩ විකිණීමට හැකිද? මුල් භාණ්ඩයේ මිලටම අනුරුවක් මිලදී ගන්නා පාරිභෝගිකයෙකුට සහනයක් තිබේද?
දේශීය අලෙවි නියෝජිතයෙකු සිටී නම්, එවැනි කරුණක් ගැන වාර්තා කළ හැකියි.
බුද්ධිමය දේපල නීතිය උල්ලංඝණය කිරීම සාපරාධි වරදක් යටතට ගැනෙන්නේ ද?
බුද්ධිමය දේපල නීතිය උල්ලංඝණය කිරීම සිවිල් සහ පරාධමය වගකීමකට හේතු වෙන්න පුළුවන්. උදාහරණයක් විදියට යමෙකු විසින් X විසින් නිර්මාණය කරන ලද ගීතය කොපි කර එය විකිණීමෙන් මුදල් උපයන්නේ නම්, එම සංයුක්ත තැටි විනාශ කිරීමට අවශ්‍ය වාරණ නියෝගයක් ලබා ගැනීම සඳහා X ට මහේස්ත්‍රාත් අධිකරණයට යන්න පුළුවන්.
බුද්ධිමය දේපල නීතිය උල්ලංඝණය වීම සම්බන්ධයෙන් ඇති ප්‍රතිකර්ම මොනවාද?
පළමුව අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝණය වී ඇත්දැයි පරීක්ෂා කරන්න. ඉන්පසු අපරාධ සහ සිවිල් නඩු ගොනු කළ හැකියි. ඔබේ අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝණය කරනු ලැබූ පුද්ගලයා අත්අඩංගුවට ගැනීමේ හැකියාවක් තිබෙනවා. ඒ වගේම වාරණ නියෝගයක් ලබා ගැනීම හෝ වන්දි ලබා ගැනීමත් සිදුකළ හැකියි.
අයිතිකරුට අයිතිවාසිකම් ලබා දීමකින් තොරව යමෙකු විසින් ප්‍රකාශන හිමිකම සහිත පින්තූරයක් භාවිතා කරන්නේ නම් ගත හැකි නීතිමය ක්‍රියාමාර්ග මොනවාද?
ප්‍රකාශන අයිතිය පිළිබඳ නීතියට අනුව, කලාත්මක කුසලතාව අදාලත්වයකින් තොරව නිර්මාණය සිදු කිරීමම මුල් අයිතිකරුගේ අයිතිය ආරක්ෂා කරනවා. එනම්, ඡායාරූපයක් ගත් මොහොතේ සිට එහි ප්‍රකාශන අයිතිය ආරක්ෂා වෙනවා.
පුද්ගලයෙකුගේ ස්වයං ඡායාරූපයක් (self-portrait) එම පුද්ගලයාගේ අවසරයකින් තොරව භාවිතා කරන්නේ නම්, එම පුද්ගලයාට බුද්ධිමය දේපල නීතිය යටතේ යම් ක්‍රියාමාර්ගයක් ගත හැකිද?
ඡායාරූප ශිල්පියා විසින් පුද්ගලයා වෙනුවෙන් ඡායාරූපය ගත්තා නම්, එම පුද්ගලයා ප්‍රකාශන හිමිකරු වෙනවා. ඔබේ පින්තූරයක් වෙළඳ දැන්වීමක් සඳහා ගත නොහැකි බව පුද්ගලිකත්වය පිළිබඳ මූලධර්ම විසින් සහතික කරනවා. ඒ සඳහා පින්තූරයේ සිටින පුද්ගලයාගේ අවසරය අවශ්‍ය වෙනවා.
පුද්ගලයෙකුට පෞරාණික කලා නිර්මාණයක් නැවත පින්තාරු කිරීමට හැකියාව පවතී ද, උදාහරණයක් ලෙස මොනා ලීසාගේ චිත්‍රය ඇසුරින් එයින් ලාභ ලැබීම සම්බන්ධව පැහැදිලි කළ හැකි ද?
මොනා ලීසා යනු ඩාවින්චිගේ නිර්මාණයක්. මීට වසර 500 කට පෙර චිත්‍ර ශිල්පියාගේ අභාවය හේතුවෙන් ප්‍රකාශන හිමිකමෙහි ආරක්ෂණ ආයු කාලය කල් ඉකුත්වී තිබෙන්නේ. ඒ අනුව එම සිතුවම පොදු අයිතියේ කොටසක් බවට පත්ව තිබෙනවා. ඒ නිසා එසේ නැවත පින්තාරු කිරීම ගැටලුවක් වන්නේ නැහැ.
නමුත්, නව සිතුවම් සඳහා ප්‍රකාශන හිමිකම් සක්‍රීය වනු ඇත.
බුද්ධිමය දේපල ආරක්ෂාව සඳහා කාල සීමාවක් පවතී ද?
සාමාන්‍යයෙන් ප්‍රකාශන සඳහා ලේඛකයෙකුට එය ඔහුගේ ජීවිත කාලය සහ තවත් අවුරුදු 70 ක කාලයක්. අසීමිත කාලයක් සඳහා ආරක්ෂාව ලබා ගැනීමට සෑම වසර 10 කට වරක් වෙළඳ ලකුණු අළුත් කළ යුතු වෙනවා.
සම්පාදනය: සීනත් සකීර් (ලේකම්, මහජන සුභසාධක කමිටුව 2020-2021)
පරිවර්තනය: සිනේකා වීරවර්ධන( ශ්‍රී ලංකා නීති ශිෂ්‍ය සංසදයේ මහජන සුබසාධක කමිටුව සඳහා ස්වේච්ඡා ලේඛක)
ඔබට සම්පූර්ණ සාකච්ඡාව අපගේ Law Students Association of Sri Lanka යූ ටියුබ් නාලිකාව ඔස්සේ සිංහල/දෙමළ/ඉංග්‍රීසි භාෂා තුනෙන්ම නැරඹිය හැකියි.
